Վարդանանց պատերազմը

1. Ներկայացրե՛ք իրավիճակը Հայաստանի արևելյան մասում V դ. առաջին կեսին:

2. Համառոտ ներկայացրեք նախարարական համակարգի էությունը: Արևելյան Հայաստանում հայ նախարարներն ինչ պաշտոններ էին շարունակում վարել:

Արշակունյաց թագավորության անկումից հետո Սասանյանները Արևելյան Հայաստանը դարձրին իրենց տե- րության վարչաքաղաքական միավորներից մեկը՝ մարզպանություն։ Հայաստանում, սակայն, պահպանվեց հայ նախարարական համակարգը։ Նախարարները մնում էին ների տերերը: Արևելյան իրենց տիրույթների Հայաստանում հազ հազարապերի պաշտոնում Վահան Ամատունին էր, իսկ սպարապետը Վարդան Մամիկոնյանն էր: Նախարարական համակարգը հզոր ուժ էր, և օտար նվաճող ները ձգտում էին թուլացնելու այն:

3. Ի՞նչ պայմաններով Վռամը համաձայնեց Սահակ Պարթևին թույլատրել վերադառնալ հայրենիք:

Վռամ արքան Արևելյան Հայաստան որպես մարզպան ուղարկեց մի պարսիկ պաշտոնյայի, իսկ Սահակ Պարթևին, որ Հայոց կաթողիկոս Սահակ Պար այդ ժամանակ Տիզբոնում էր, արգելափակեց պարսից պալատում: Սակայն հայ հոգևորա կանները դիմեցին պարսից արքային՝ պահան- ջելով թույլ տալ Սահակ Պարթևին վերադառնալ հայրենիք: Վախենալով հայերի ընդվզումից՝ Վռամը՝ բավարարեց նրանց պահանջը: Սահակ Պարթևը՝ վերադարձավ Հայաստան, սակայն սահմանափակ իրավունքներով: Նա կարող էր զբաղվել միայն կրթական գործով: Եկեղեցու գլուխ պարսից արքան կարգեց մի

4. Ինչպես էր Հազկերտը փորձում թուլացնել Հայաստանի ռազմական հզորությունը:

Պարսկաստանի արքա Հազկերտ II–ի օրոք հայ ժողովրդի վիճակը Հայաստանում վատ- թարացավ: Պարսից տերության սահմանները պաշտպանելու և միևնույն ժամանակ Հայաս- տանի ռազմական հզորությունը թուլացնելու նպատակով Հազկերտը հայոց գնդերն ուղար- կեց Արևելք՝ քոչվոր հոների դեմ պատերազմե- լու։ Հազկերտը ծրագրել էր նաև հայերի կրո- նափոխությունը:

5. Ինչպե՞ս է Հայ առաքելական եկեղեցին հավերժացրել Սահակ Պարթևի և Մեսրոպ Մաշտոցի հիշատակը։

439 թ. վախճանվեց Սահակ Պարթևը։ Նրա աճյունը հողին հանձնվեց Տարոն գավառի Աշտիշատ գյուղում: Հաջորդ տարի Վաղարշապա- տում մահացավ նաև Մեսրոպ Մաշտոցը։ Հազարապետ Վահան Ամատունին նրա աճյունը հողին հանձնեց իր կալվածքում՝ Օշականում։ Մեսրոպ Մաշտոցի դամբարանի վրա նա կառուցեց գմբեթավոր եկեղեցի: Հայ եկեղեցին Սահակ Պարթևին ու Մեսրոպ Մաշտոցին դասեց սրբերի շարքին:

6. Հազկերտի հրովարտակը հայերից ի՞նչ էր պահանջում: Երբ հրավիրվեց և ինչ որոշում ընդունեց Արտաշատի ժողովը:

Հովսեփ Վայոցձորցի կաթողիկոսը 449 թ. Արտաշապրում եկեղեցական ժողով է գումարում: Նախարարների ու ամբողջ ժողովրդի համաձայնությամբ մերժվում է պարսիկների պահանջը: Հազկերտը, տեղեկանալով մերժման մասին, Տիզբոն է կանչում մարզպան Վասակ Սյունուն, սպարապետ Վարդան Սամիկոնյանին, Վահան Ամա- տունուն, այլ անվանի հայ, ինչպես նաև Վիրքի ու բուն Աղվանքի նախաՀազկերտ II-ը րարներին: II–ը պարտադրում է դավանափոխ լինել` սպառնալով մերժման դեպքում աքսորել Պարսկաստանի խորքերը:

7. Ի՞նչ քայլեր ձեռնարկեց Հազկերտը իր նպատակին հասնելու համար: Ինչպե՞ս
դա ընդունեցին հայ նախարարները:

8. Ինչ դեպքերով սկսվեց հայերի ապստամբությունը:

9. Քանի՞ զորագնդի բաժանվեց հայոց զորքը:

Հայոց զորքը երեք զորագնդի է բաժանվում: Առաջինը Ներշապուհ Արծրունու գլխավորությամբ պաշտպանելու էր Հայոց աշխարհի հարավը Ատրպատականի կողմից: Երկրորդ գունդը՝ Վարդան Մամիկոնյանի գլխավորությամբ գնալու էր պահակ: Երրորդը Վասակ Սյունու գլխավորությամբ մնալու էր երկրի կենտրոնական մասում:

10. Երբ է տեղի ունեցել և ինչպե՞ս է ավարտվել Խաղխաղի ճակատամարտը:

Հայոց արքայական հինավուրց ձմեռանոցի՝ Խաղխաղ քաղաքի մոտ 450 թ. տեղի է ունենում Ճակատամարտ: Հայերը խիզախորեն գրոհում և ջախջախում են թշնամուն: Հաղթանակած հայոց ուժերը,անցնելով Կուր գետի ձախ ափը, ազատագրում են բուն Աղվանքը: Այնուհետև արշավելով Ճորա պահակի վրա` քանդում են այնտեղի ամրությունները և ոչնչացնում թշնամուն:

11. Որքա՞ն էր հայոց զորքի թիվը Ավարայրի ճակատամարտում: Հոգևոր ի՞նչ
արարողություն կատարվեց Ավարայրի դաշտում:

Վարդան Մամիկոնյանը երկրի կառավարումն ու զորքերի հրամանատարությունը վերցնում է իր ձեռքը։ Հազարապետի պաշտոնն անցնում է Վահան Ամարունուն, մեծ դատավորինը` Հովսեփ կաթողիկոսին։
Ապստամբ՝ հայերի դեմ Հազկերտը զորք է ուղարկում: Վարդան զորա վարի 66–հազարանոց հայոց զորքը շարժվում է Արտազ գավառ և բանակում Ավարայրի դաշտում։ Տղմուտ գետի ափին։ Սպարապետը հայրենաշունչ կոչով դիմում է հայոց զորքին։ Ղևոնդ երեցը մկրտում է մինչ այդ չմկրտված հայ ռազմիկներին: Վարդան զորավարը հայոց զորքը բաժանում է չորս մասի:

12. Ե՞րբ է տեղի ունեցել Ավարայրի ճակատամարտը. նկարագրեք այն։ Հայոց եկղեցին ինչպես է հավերժացրել Վարդանանց հիշատակը: Ի՞նչ նշանաբա- նով էր մղվում հերոսամարտը:

451 թ. մայիսի 26–ի լուսաբացին սկսվում է Ավարայրի ճակատամարտը։ Հայոց հեծելագունդը, քաջ Վարդանի գլխավորությամբ անցնելով Տղմուտ գետը, անակնկալի է բերում թշնամուն: Հայոց զորքը հակառակորդի շարքե- րում մեծ խուճապ է առաջացնում: Պարսիկները սկսում են փախչել։ Նրանք ռազմի դաշտ են մտցնում մարտական փղերին: Կռիվը սաստկանում է. Վարդան Մամիկոնյանն իր զինակիցների հետ հայտնվում է շրջապատման մեջ: Նա իր քաջ նիզակակիցներով հերոսաբար կռվում է, սակայն ուժերն անհավասար էին: Վարդանը մարտի դաշտում արիաբար զոհվում է։ Նրա հետ նահատակվում են նաև ութ նախարարներ: Հայոց զորքից զոհվում է 1036 զինվոր, իսկ պարսիկներից՝ 4 զինվոր: 3544 Հայ եկեղեցին Ավարայրի ճակատամարտում հերոսաբար զոհվածներին դասել է հայրենիքի և հավատքի պաշտպանությանն իրենց կյանքը պար- գևած սուրբ նահատակների շարքին: Նրանց հիշատակի օրը նշվում է որպես եկեղեցական տոն՝ Սուրբ Վարդանանց րոն անունով։ Եղիշեն այսպես է բնութագրել սուրբ Վարդանանց անձնուրաց նահատա- կությունը. «Մահ ոչ իմացեալ մահ է, ման իմացեալ` անմահութիւն»։

13. Պատմական ի՞նչ կարևոր հետևանք ունեցավ ճակատամարտը: Գեղարվեստական ի՞նչ ստեղծագործություններում է պատկերված Վարդանանց պատերազմը: Ներկայացրե՛ք Վարդանի կերպարը: